In 1517 verzocht de Spaanse kardinaal Cisneros aan de theoloog en humanist Desiderius Erasmus (Rotterdam, 1466/1469-Bazel, 1536) om naar Spanje te komen en daar mee te werken aan zijn Biblia políglota, een bijbel in het Latijn, Hebreeuws en Griek. Maar Erasmus weigerde. ‘Spanje bevalt mij niet’, schreef hij daarover.
Uit dit verzoek blijkt dat Erasmus bij zijn leven een reputatie had op het Iberische schiereiland. Zijn invloed is dan ook merkbaar in het werk van onder andere de Spaanse humanist Juan Luis Vives. Ook de geschriften van de geleerde uit Rotterdam werden algemeen gewaardeerd, zelfs aan het hof. Karel V gaf gmet trots aan dat Erasmus zijn leermeester was geweest. Zoveel waardering liet Erasmus zich uiteindelijk in 1524 afvragen: ‘Waarom ben ik toch niet naar Spanje gereisd in plaats van naar Duitsland?’
Maar de ideeën van Erasmus lagen ook vaak onder vuur in Spanje. Een lobby van Spaanse geestelijken, waaronder bepaalde monniken die door de humanist waren bekritiseerd, probeerde zijn werk verboden te krijgen. Erasmus werd door hen afgeschilderd als een verkapte lutheraan. Dit hoewel hij nooit had gebroken met de katholieke kerk. Maar in een tijd van toenemende religieuze strijd was Erasmus een verdachte figuur, zeker in het conservatieve Spanje. Uiteindelijk werden zijn boeken dan ook verboden.
Het standbeeld van Erasmus, dat in 1549 in Rotterdam werd opgericht ter ere van het bezoek van prins Filips aan de geboortestad van de humanist, werd jaren later tijdens de Tachtigjarige Oorlog onder leiding van de Graaf van Bossu kapotgeschoten en in de gracht gegooid (1572). Dit was overigens niet de eerste versie, die van hout, maar een exemplaar van blauw arduinsteen, die later werd geplaatst ter vervanging. Eenmaal weer boven water gehaald heeft het beeld tot 1621 daar gestaan, totdat de beeldhouwer Hendrick de Keyser een bronzen beeld maakte. Dat werd in 1622 geplaatst.
Desondanks hield Erasmus in Spanje lang ook fervente verdedigers van zijn gedachtengoed en zijn boeken bleven er gelezen worden. Het is dan ook niet vanwege inquisitie maar doordat zijn ideeën aan actualiteit verloren, dat Erasmus’ populariteit in Spanje in de late zestiende eeuw verminderde. Maar in de intellectuele geschiedenis van het Spanje tijdens de Renaissance maakte het humanisme dus zeker deel uit van de geestelijke cultuur.
Desondanks hield Erasmus in Spanje lang ook fervente verdedigers van zijn gedachtengoed en zijn boeken bleven er gelezen worden. Het is dan ook niet vanwege inquisitie maar doordat zijn ideeën aan actualiteit verloren, dat Erasmus’ populariteit in Spanje in de late zestiende eeuw verminderde. Maar in de intellectuele geschiedenis van het Spanje tijdens de Renaissance maakte het humanisme dus zeker deel uit van de geestelijke cultuur.
